Random Thoughts: कहिले बन्ला नेपाल समृद्ध ?

Disclaimer: यो एक निराशावादी मोनोलग हो । तपाईंलाई नेपालको भविष्यका बारे सुखद् र आशावादी कुराहरू मात्र सुन्न मन लाग्छ भने यो लेख तपाईंका लागि रुचिकर नहुन सक्छ ।

शीर्षकको प्रश्नमा मेरो मनमा उठेको जवाफः नेपाल समृद्ध बन्ने सम्भावना छैन ! 

एक हप्ता मागेर एक महिनामा हिमालयन बैंकले गर्न नसकेको काम !

नेपालमा कामकाजको संस्कृति कस्तो छ ? मलाई लाग्छ यो विषयमा गहिरो आत्ममूल्यांकन जरुरी छ ।

सरकारी सेवाको त कुरै नगरौँ ! नेपाल सरकारका कुनै अफिसमा काम विशेषका लागि जानु छ भने कि त्यो ठाउँमा चिनजानको मानिस को छ भनेर पहिला सोधखोज गर्नुपर्छ कि पैसाको बिटो बोकेर जानुपर्छ । होइन भने सरकारी कर्मचारीले सजिलो कामलाई पनि जटिल बनाएर, फनफन घुमाउँछन् अनि हप्काएर, धम्क्याएर १०४ डिग्रीको ज्वरो निकालिदिन्छन् ।

नेपाली राज्य र समाजको वर्तमान अवस्था

भदौ २३ र २४ गते भएको ‘जेनजी’ आन्दोलनले नेपालका कमजोरी (भल्नरेबिलिटी)लाई उदाङ्गो बनाइदिएको मात्र छैन, भल्नरेबलिटीलाई बढाइदिएको छ । मलाई लाग्छ वर्तमान नेपालको जटिल राजनीतिक संकटलाई प्रभावकारी रूपमा निरुपण गर्न चाहिने क्षमता नेपाली समाजसँग छैन । एउटा झिनो आशा के भने भल्नरेबिलिटीलाई राम्रोसँग बुझ्न सके जसोतसो देश र समाजको प्राण बचाउन सकिनेछ । अन्यथा, नेपाल भयानक हिंसात्मक द्वन्द्वमा फस्ने खतरा छ ।

आजको लेखाइ मेरा ब्लगका नियमित पाठकका लागि मात्र । लेखको सुरुआतमा जेनजी विद्रोहका बारेमा हाल भइरहेका टिकाटिप्पणीमाथि आफ्ना दृष्टिकोण राख्नेछु । दोस्रो खण्डमा राज्यको क्षयीकरण, सोसल मिडियाको दुरुपयोग र नागरिक-राज्यबिचको सम्बन्धबारे छोटो चर्चा गर्नेछु ।

Has China Won?

के चीनले अमेरिकालाई जितिसक्यो ? के निकट भविष्यमा चीन अमेरिकाभन्दा बढी समृद्धि हासिल गरेर संसारको नम्बर एक देश बन्न गइरहेको छ ? यी प्रश्न आजको विश्वमा धेरै सोधिने र छलफल गरिने विषय हुन् । सिंगापुरका पूर्वकूटनीतिज्ञ तथा प्राध्यापक किशोर मेहबुबानीको पाँच वर्षअघि प्रकाशित ‘ह्याज चाइना वन ?’ नामको पुस्तक यिनै प्रश्नमा केन्द्रित छ ।

चुनाव मितिको भ्रम र प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारीको रहर

दशैंको रमझम सकिएको छ । बर्खा मौसमले ल्याएको बाढी-पहिरोको आतङ्क कम हुँदैछ । आगामी दिनमा आकास क्रमशः सफा हुँदै जाला । अब आउने यी घमाइला दिन र हिउँदको चिसो मौसम नेपालका लागि कठिन परीक्षा लिएर आउनेछन् । एक जटिल राजनीतिक सङ्क्रमण छिचोल्दै नयाँ संसद् र सरकारको निर्माणको बाटोमा अब नेपाल अघि बढ्नु पर्नेछ ।

आजको लेखमा नेपालको यही राजनीतिक संक्रमणसँग जोडिएका पाँच सन्दर्भमा आफ्ना टिप्पणी प्रस्तुत गर्नेछु ।

Five Assumptions Every Nepalese (especially Gen Z) Needs to Question and Reflect On

I was in Kathmandu for a few days in the aftermath of the Gen Z protests. During this sojourn, I had the opportunity to speak with some friends, which helped me understand the nature of current public debates about the future of Nepal. I observed a mixed feeling of optimism and caution among the people I talked with. While I am positive about the political change that the protests have brought about, I think Nepal (especially the Gen Z) needs to examine certain assumptions more seriously. In the following, I present a list of assumptions and my views on them. In my opinion, these assumptions need more in-depth debates/discussions.

सत्य भ्रम हो, त्यसैले आफूलाई लागेका कुरा

यो लेखमा म नेपाल र नेपालीको बौद्धिक विश्लेषण गर्न गइरहेको छैन । सत्यसम्म पुग्न भनेर उपयोग गरिने बौद्धिकता पनि भ्रम हो । मानिस मूलतः मनोवेगबाट निर्देशित हुन्छ । सत्य, तथ्य, तार्किकता आदि कुरा त्यही मनोवेग (इमोशन, प्यासन, आदि)लाई लिपपोत गरेर टल्काउने औंजार हुन् । 

यस लेखमार्फत् म जे भन्न गइरहेको छु -ती पनि सबै मेरा नितान्त भावनात्मक कुरा मात्र हुन् ।

यो राजनीतिक संक्रमण कसरी सम्हाल्ने?

विगत एक दशकयता नेपाल सुशासनमा निरन्तर कमजोर भइरहेको र असन्तुष्टि चुलिँदै गएको कुरा आफ्ना लेखहरूमा मैले बारम्बार उठाइरहेको थिएँ।

असन्तुष्टिको विस्फोट कुनै दिन हुन सक्छ भनेर अनुमान गर्न गाह्रो थिएन। म र मजस्ता सर्वसाधारणले सहजै बुझेको यस्तो यथार्थ राजनीतिक दलका अहंकारी नेताहरूले बुझ्न सकेनन् वा चाहेनन्। असन्तुष्टिको भयानक बिस्फोट जेन–जीको आन्दोलबाट देखिएको छ। यस क्रममा भएको जनधनको क्षतिले नेपालका अन्तहीन जटिलतामाथि अर्को भयंकर जटिलता थपिदिएको छ।

बसिबियाँलो -पढाई र पौडी

नेपालका खबरले तपाईंको मस्तिष्क रन्थनिएको छ ? मेरो पनि छ । तर, मस्तिष्कलाई बोझ दिएर फाइदा केही छैन । तीनदिनको घनचक्करपछि आजबाट आफ्नो नियमित दैनिकीमा फर्किने प्रयास गर्दैछु । आजको लेखाइमा मेरो दैनिकीसँग जोडिएका एउटा पुरानो र एउटा नयाँ कुरा यहाँहरूसँग बाड्ने प्रयास गर्दैछु । 

Why I Stand With Gen-Z Against Corruption

To begin with, I am with anyone and everyone who wants to rebel against the current political establishments of Nepal. I completely understand the anger. I am simply surprised to see the level of complacency among the people of Nepal. Nepal's public services and economy are in a horrible state, and this is all because of the inept and incompetent political leaders who lead Nepal's major political parties.

झुलिसज*

"लेखेर राख्नुस् -४० कटेपिछि तपाईंपनि धर्मकर्ममा लाग्नुहुनेछ।"

दक्षिणकालीको जंगल। पाउरोटी, जाम, अण्डा– ब्रेकफस्ट, मासु, पुलाउ, लन्च, बीचबीचमा दारू। त्यसपछिको अल्छे गफगाफ। 

कुरा धर्मकर्मको। म सोसियोलोजी पढाउने टिचर, उहाँ फिजिक्स पढाउने टिचर। अन्दाजी पाँच फिट, पुटुक्क पेट निस्केको, तालु चिल्लो, नास्तिकताबारे मेरो लेक्चरबाट उहाँ हल्का चिढिनुभएको छ। 

अरूका कुरा कसरी बुझ्ने, कसरी सहने ?!

विभिन्न पुस्तकहरू पढिन्छ र हरेकले केही न केही प्रभाव छोडेका हुन्छन् । तर, केही पुस्तक त्यस्ता हुन्छन् जसले आफ्नो दृष्टिकोणमा रहेको सीमिततालाई मजाले सम्बोधन गरिदिन्छन् । तिनीहरूको प्रभाव अन्य पुस्तकको भन्दा बढी हुन्छ ।

आज त्यस्तै एउटा पुस्तकको चर्चा गर्न लाग्दैछु । तर कुरा सुरु गरौँ एउटा अर्को पुरानो पुस्तकबाट ।

दलहरू पनि निरंकुश, सुधार चाहियो!

पञ्चायती व्यवस्थाका रक्षक र प्रशंसकहरू संवैधानिक राजतन्त्र पुनर्स्थापना गर्ने बहानामा निरंकुशता फर्काउने अभियानमा आज सडकमा छन्। देशको अवस्थाबाट निराश मानिसहरूको एउटा समूह उनीहरूको साथमा छ।

नयाँ सविधान लागू भएर देश लोकतन्त्र र विकासको मार्गमा अघि बढ्ला भन्ने आशा निराशामा परिणत भएको परिस्थितिमा धार्मिक अतिवाद तथा कोरा राष्ट्रवादलाई लोकतान्त्रिक प्रणाली मास्ने हतियारका रूपमा प्रयोग गरिँदैछ।

तीनकुनेमा भएको आन्दोलन कि देशद्रोह?

राजनीतिक दल र सरकारप्रतिको आमअसन्तुष्टि आफ्नो पक्षमा पार्न पूर्वपञ्चहरू लामो समयदेखि सक्रिय थिए।

पञ्चहरूको महाअभियानका लागि जनमत बनाउन दुर्गा प्रसाईं मात्र होइन, युट्युब र समाचार संस्था चलाउने विभिन्न 'भलादमी' पनि कम्मर कसेर लागेका थिए। उनीहरूसँग पैसा थियो र देश-विदेशका धार्मिक अतिवादीहरूको साथ थियो।

अधिनायकवादको समाजशास्त्र– कोही किन ल्याउन चाहन्छ राजा?

ज्ञानेन्द्र शाहको फेरि राजा हुने अभियानलाई मैले गम्भीरतापूर्वक लिएको छैन। कुनै दिन उनी राजा भएछन् भने 'बधाइ छ, ज्ञानेन्द्र जी' भनौंला।

यो लेखमा उनलाई सिंहासनमा फर्काउन चलिरहेको आन्दोलनको कारण र यसको लोकप्रियताको कुरा गरौं।

देशको हाल खराब छ -स्वीकार गर !

विगत केही समयदेखि मेरो बुझाइ के रहेको छ भने नेपालको समग्र ‘स्वास्थ’ ठीक चलिरहेको छैन । यसअघिको ब्लगमा अमीत ढकालको लेखको चर्चा गर्ने क्रममा पनि मैले यही दृष्टिकोण प्रस्तुत गरेको थिएँ । आज यसैमाथि केही पूरक विचारहरू राख्दैछु ।

मात्र तस्वीरहरू

आजको ब्लगमा तस्वीरहरू मात्र । यो साता केही अफ्रिकी देशको भ्रमणपछि केन्या आइपुगेको छु । यही मौकामा विगत केही दिन मासइ मारा संरक्षण क्षेत्र घुम्ने चाँजो मिल्यो । मेरो सिकारु फोटोग्राफीबाट* निस्केका केही तस्वीर यहाँ राख्दैछु ।

बिचतिर मासइ पुरुषहरूको तस्वीर देख्न सक्नुहुनेछ । 

*अन्तिमको तस्वीरचाहिँ मेरो क्यामेराबाट होइन । ;-)

आशावादी हुने ठाउँ छ त ?!

नेपालको समग्र अवस्था र आम निराशाका बारेमा अमीत ढकालको विस्तृत अनि रोचक लेख सेतोपाटीमा प्रकाशित भएको छ । अमीत ढकाल एक उम्दा अर्थशास्त्री र विश्लेषक भएको यो लेखले पनि  पुष्टि गर्छ जस्तो मलाई लाग्छ । लेखमा उहाँले प्रस्तुत गर्नुभएका दृष्टिकोणमा मेरो पनि मत मिल्छ ।

‘गणतन्त्र आएपछि सबै कुरा खराब भइरहेको छ, नारायणहिटीमा राजा हुँदा सब ठिकठाक थियो’ भन्ने राजावादीहरूको dumb र boring तर्कलाई लेखले राम्रोसँग चिरफार गरेको छ ।

आफ्नो देश, अर्काको देश

“आफ्नो देशमा आउन भिसा (भिजा?) चाहिने नियम त्रुटीपूर्ण छ ।” यो भनाइ हो गैरआवासीय संघका अध्यक्ष बद्री केसीको । गैरआवासीय नेपालीलाई १० वर्षका लागि निशुल्क भिजा दिने कानुनका सन्दर्भमा उनीसँगको अन्तर्वार्ता सेतोपाटीमा प्रकाशित छ ।

यही प्रसङ्गमा मेरा केही टिप्पणी आज राख्दैछु ।

बद्री केसीको परिभाषामा एउटा देश ‘आफ्नो’ वा ‘अर्काको’ कसरी हुन्छ मैले राम्रोसँग बुझेको छैन -किनकि म सिधा कुरा सिधा ढङ्गले मात्र बुझ्न सक्छु । मैले बुझेको सिधा कुरा के हो भने व्यक्ति र देशको सम्बन्ध जोड्ने आधार नागरिकता हो । राहदानी, सामाजिक सुरक्षा नम्बर, राष्ट्रिय परिचय पत्र, नागरिकताको प्रमाणपत्र आदिले एउटा मानिस कुन देशको नागरिक हो भनेर प्रस्ट पार्छन् ।

अमेरिकाको रमितामा मेरा छोटा टिप्पणी

डोनाल्ड ट्रम्पले राष्ट्रपतिको जिम्मेवारी सम्हालेपछि अमेरिकामा विगत केही दिनदेखि जे भइरहेको छ त्यो रोचक र त्रासदीपूर्ण दुवै छ । आज यो लेखमा अमेरिकामा नाटकीय रूपमा देखिएका घटनाक्रमलाई म कसरी बुझ्न प्रयास गरिरहेको छु त्यसलाई छ बुँदामा प्रस्तुत गर्दैछु ।

नो नन्सेन्स, जस्ट सम कमन सेन्स

आज राजनीतिका कुरा नगरी केही टिपनटापन सामाजिक-सांस्कृतिक कुरा गर्न लाग्दैछु । टिपनटापन यस अर्थमा कि आजका विषय केही छरिएका छन् । ती अन्तर्सम्बन्धित पनि हुन सक्छन् तर म त्यता पट्टी लाग्ने छैन। एउटा कुरा भने निश्चित छ -आजका मेरा टिप्पणी कतिपय पाठकका लागि पाच्य नहुन सक्छ ।