नयाँ त केही छैन

बाढी पहिरोले सिर्जना गरेको भर्खरैको सङ्कटका सन्दर्भमा मलाई केही कुरा पाठकहरूसँग शयेर गर्न मन लाग्यो ।

मैले सधैँ भन्ने गरेको छु र यसअघिको ब्लगमा पनि भनेको छु कि राष्ट्रका रूपमा नेपालको अबको प्रमुख चुनौती जलवायु परिवर्तनले सिर्जना गर्ने सङ्कट हुनेछ । 

तपाईंको प्रतिक्रियाको अपेक्षा छ है

 नमस्ते !

आज म एउटा अलि फरक प्रसङ्गमा कुरा गर्न लागिरहेको छु । आजको मेरो विषयमा पाठकका रूपमा तपाईंको संलग्नता र प्रतिक्रियाको आवश्यकता छ । आशा छ तपाईंले मलाई साथ दिनुहुनेछ ।

वर्तमान नेपालका ४ आयाम

राजनीतिक घटनाहरू प्राय रोचक हुन्छन् । त्यसमाथि सोसल मिडिया र सूचनामा असीमित रूपमा बढेको मानिसको पहुँचले तिनलाई थप रोमाञ्चक बनाएका छन् । तर, यी रोचक र रोमाञ्चक घटनामा मात्र सीमित रहँदा देशको अवस्था र यसमा निहित जटिलताहरूलाई बुझ्न सकिन्न ।

'मेरिट'को अत्याचारः Tyranny of Merit

प्रिय पाठक,

म किताबहरूका बारेमा ब्लग र अन्यत्र अलि बढी नै कुरा गरिरहेको छु । तर, सम्भवतः म औसत मानिसका तुलनामा कम पढ्छु । 

यसो भए पनि आफूले पढेको किताबका बारेमा लेख्न मन लाग्छ । मेरा लागि लेखाइ पनि एक प्रकारको पढाइ हो । लेख्दै गर्दा पढेका कुरामाथि थप चिन्तन-मनन गर्ने अवसर मिल्दो रहेछ । पढ्दा आफूलाई रोचक लागेका केही कुरा अरूलाई सुनाउनु पनि सायद ज्ञानको 'संस्था' अन्तर्गत पर्ने एउटा अभ्यास हो ।

The Silk Roads

गएको साता एउटा पुस्तक पढिसकेँ । त्यो ६३७ पाना लामो र २००० वर्षका घटना समेटिएको पुस्तकको रिभ्यु लेख्ने क्षमता र धैर्य दुवै ममा छैन । तर, यसबारे छोटकरी टिप्पणी तल प्रस्तुत गर्दैछु ।

पुस्तकको नाम The Silk Roads: A New History of the World । लेखक Peter Frankopan । फ्रान्कोपान अक्स्फोर्ड विश्वविद्यालयका इतिहासका प्राध्यापक र होटल व्यवसायी रहेछन् । उनको प्राज्ञिक र व्यवसायिक करिअर त रोचक नै रहेछ । सँगै यो पुस्तक पनि कम रोचक छैन ।

एक नास्तिकको ‘डिभोर्स’ पूराण

पशुपतिको पूराणको चर्चा प्रशस्त भयो । त्यो आस्तिकले आस्तिकहरूका लागि भनेको पूराण थियो । यही मेसोमा मलाई नास्तिक पूराण ‘वाचन’ गर्न मन लाग्यो । मेरो पूराण सुन्न हातमा फूल लिनु पर्दैन, कुनै भगवान सम्झिनु पर्दैन, र पूराण सुन्न कुनै दान, चन्दा, शुल्क तिर्नु पर्दैन ।

मेरो नास्तिक पूराणमा हालै पशुपतिमा सम्पन्न धार्मिक पूराण र त्यसले ‘डिभोर्स’का बारेमा उठाएको बहसको चर्चा गर्नेछु । तर, यसका लागि पूराण नै के हो ? भन्ने प्रश्नबाट कुरा सुरु गर्नुपर्ने हुन्छ ।

पितृसत्ताको विजय, नेपालको हार

कति कठिन छ यो देशमा आम मानिस भएर बाँच्न !

असहज बाटामा थोत्रा गाडी गुल्टिरहन्छन् र असङ्ख्य सपनाहरू बर्खे खोलामा निस्सासिएर मर्छन् । बिग्रेका हवाइजहाजमा सालैपिच्छे हुलका हुल मानिस खरानी भइरहन्छन् । सरकार मर्नेको गच्छे हेरेर कहिले आधा र कहिले पुरा झण्डा झुकाउँछ । समवेदना दिन कुनै कञ्चुस्याईं गर्दैन ।

दर्जनौं मानिस त्रिसुलीभित्र हराएका बेला र त्रिभुवन विमानस्थलमा खरानीका पोकामा निर्दोष मानिसका शबको गन्ति भइरहेका बेला देशमा अर्को एउटा चिज मरेको खवर आएको छ -एउटी पिडीतको न्याय पाउने आशा ।

अम्बानीको बिहा र मेरो 'मध्यमवर्गीय' ईर्ष्या

अनन्त अम्बानीको अनन्तकालदेखि चलिरहेको बिहाका बारेमा ब्लगमा केही लेख्न मन थियो । तर, मेसो मिलिरहेको थिएन । कहिले जाँगर नहुने त कहिले फुर्सद् नहुने । हिजो यसै बारेमा मुराहरी पराजुलीको लेख सेतोपाटीमा पढ्न पाइयो । त्यो लेख पढेपछि मलाई बल्ल लेख्ने जाँगर चल्यो ।

मुराहरी पराजुलीको लेख अनन्त अम्बानीको बिहाको प्रसंगलाई लिएर पुँजीवादको बचाउमा छ । म पुँजीवादका बारेमा भने लेखको अन्तमा आफ्ना कुरा राख्नेछु । सुरु गरौँ बिहाकै प्रसङ्गबाट ।

अनन्तको बिहामा कति खर्च भयो भन्नेमा विभिन्न अनुमान छन् । प्रशस्त पैसा खर्च भएको भन्ने चाहिँ प्रस्टै देखिएको छ । अनन्त (वा उनका बाआमा)ले बिहामा यति धेरै पैसा खर्च गर्न हुन्थ्यो कि हुन्थेन भन्नेमा मत विभाजित छ ।

आजको विश्व बुझ्न सघाउने एउटा उम्दा किताब

'अहिले कुन किताब पढ्दै हुनुहुन्छ?' पत्रकार बसन्त बस्नेतले हरेकपटक फोनमा कुराकानी हुँदा सोध्ने प्रश्न हो यो।

किताब पढ्ने उहाँको बानी र अनुशासन साँच्चिकै लोभलाग्दो छ।

नयाँ किताब पढिरहेका बेला त फूर्तिका साथ म पनि भनिहाल्छु — फलानो पढ्दैछु।

संविधान कार्यान्वयनमा राजनीतिक अनिच्छा र नेपालको संकट

यसपटक नेपाल गएका बेला कान्तिपुरकर्मी रूपेश श्रेष्ठसँग कुराकानी गर्ने मौका मिल्यो । संघीयता, समृद्धि र नेपालको आम निरासाका बारेमा आफ्ना केही विचार राखेँ । तपाईंलाई रुचि र समय भए हेर्नुहोला है ।

पाकिस्तान

एउटा कुनै देशको बयान गर्न सजिलो छैन । देशलाई हामी भूगोल, जनसङ्ख्या वा त्यसका निश्चित ऐतिहासिक-सांस्कृतिक विशेषताका आधारमा चिन्ने गर्छौँ ।

समसामयिक नेपालका ५ प्रतिनिधि पात्र

आजको ब्लग टुक्राटुक्रामा विभाजित छ । ब्लगमा व्यक्तिहरू नाच्नेछन् -तर मेरो उद्देश्य समसामयिक नेपालको मानसिक अवस्थाको चर्चा गर्ने हो । यसका लागि ५ पात्रलाई रोजेको छु ।

उठ्न थाले आवाज

प्रसङ्ग भारतको तर नेपालका लागि पनि उत्तिकै चाखलाग्दो र सान्दर्भिक होला -ध्रुव राठीले आफ्नो ताजा भिडियोमा नरेन्द्र मोदीले खडा गरेको झुठको साम्राज्यको सानो पर्दाफास गरिदिएका छन् । लिंक तल छ ।

यसपटकको लोकसभा निर्वाचनको परिणाम कसको पक्षमा आउने हो त्यो कुरा जुन महिनाको ४ तारिकमा मात्र थाहा हुनेछ । जसको पक्षमा परिणाम आए पनि एउटा कुरा के प्रस्ट हुँदैछ भने नरेन्द्र मोदीले खडा गरेको शिशाको महल चर्किने क्रम शुरु भएको छ । मोदी भनेको भारत होइनन् भन्ने धारणा आम मानिसमा विकसित हुँदैछ । भारतीयहरूमा मोदी र भाजपामाथि औंला उठाउने साहस पलाएको छ ।

एउटा 'पेसिमिस्ट' ले देखेको संकट

केही महिनाअघि भारतका सम्मानित कवि र इतिहासकार कुमार विश्वासले 'लल्लन टप' टेलिभिजन शोमा सौरभ द्विवेदीसँग कुरा गर्दै भने — अहिले भारत अपूर्व संकटमा छ। यस्तो खराब समय चलिरहेका बेला धेरै ठूला अपेक्षा राख्नु हुँदैन, जीवित रहन सक्नु नै ठूलो कुरा हो।

कुमार विश्वासको यो टिप्पणी र भारतको प्रसंगमा अलिबेरमा फर्केर आउनेछु। अहिलेलाई एउटा पुस्तकको प्रसंग।

म यति बेला मार्टिन वोल्फले लेखेको किताब 'द क्राइसिस अफ डेमोक्र्याटिक क्यापिटलिजम' पढिरहेको छु।

शुभकामना र विमति

आज कुरा गरौँ एउटा टेलिभिजन टक शोको ।

सुधीर शर्माले ‘अनि, अब’ भन्ने टक शो सुरु गर्नुभएको छ । यसमा मलाई खुशी लागेको छ । नेपालका अधिकांश टक शोहरू टिभीमा आउँछन् जसका कारण तिनीहरूका सीमितता र कृतिमता धेरै छन् । समय र सन्दर्भको साँघुरो घेरामा सीमित नभएर खूला ढङ्गले कुराकानी गर्न युट्युब राम्रो माध्यम हुन सक्छ । छिमेकी भारतमा आजभोलि राम्रा कन्टेन्ट टिभीका लागि नभएर युट्युबका लागि बन्ने गरेका छन् -नेपालमा पनि यो क्रम सुरु हुनु स्वागतयोग्य छ ।

Too Much Democracy

भारतमा चुनाव आउँदैछ । यस पटक पनि नरेन्द्र मोदीको भाजपाले नै चुनाव जित्ने र बहुमतको सरकार बनाउने निश्चित छ । भाजपा दुई तिहाई भन्दा बढीको बहुमत ल्याउन प्रयास गरिरहेको छ । मोदी-अमीत शाहको प्रयास सफल हुन पनि सक्छ ।

दुखको कुरा चाहिँ के छ भने मोदी जति शक्तिशाली हुँदै गएका छन् भारत त्यति नै कमजोर हुँदैछ । नागरिक स्वतन्त्रता, आम सञ्चार, विविधता, परस्पर सम्मान सबै कुरा कमजोर भएका छन् । यस विषयमा अलि विस्तारमा लेख्ने योजना छ ।

आज यही विषयमा एउटा गजबको डकुमेन्टरी भेटियो युट्युबमा । तलको लिंकमा भएको यो ताजा डकुमेन्टरी हेर्न नछुटाउनुहोला है ।

Too Much Democracy

बसिबियाँलोः नेपाल फर्किने कि नफर्किने ?

फेरी उही बेतुकका कुरा । तैपनि बसिबियाँलो गरौँ है !

पहिलो त मलाई यो प्रश्न नै सतप्रतिशत निरर्थक लाग्छ । किन भने -कुनै पनि मानिस आफूले अँगालेको पेशा, प्राप्त गरिरहेको सुविधा (सुख होइन, सुविधा), पेशाको भविष्य र आफ्नो बौद्धिक-पेशागत सञ्जाल छोडेर फगत आफू जन्मेको देशको स्वार्थका लागि कुनै देशमा बस्ने वा त्यो देश छोड्ने निर्णय गर्दैन । कसैले यसो गरिदेला भनेर आशा गर्नु नै मुर्खता हो ।

मान्छेको उद्देश्य सत्यको खोजी गर्नु होइन भनी बताउने किताब

 “मानिस यस्तो प्राणी हो जो आफ्ना इन्द्रिय र विकसित मस्तिष्कको प्रयोगबाट यथार्थसम्म पुग्न सक्छ।” यो वा यस्तै कुरा त हामी धेरै सुनिरहेका हुन्छौं। तर, जीव विज्ञान र मानिसको मनोवैज्ञानिक चरित्रका विशेषतालाई आधार मान्दा यस्तो तर्क कतिको चित्तबुझ्दो छ त ?

मैले हालसालै पढिसिध्याएको एउटा पुस्तक ‘द केस अगेन्स्ट रिआलिटी’ का लेखक डोनल्ड होफमन भन्छन्- मानिससँग यथार्थ पत्ता लगाउने क्षमता हुन्छ भन्ने कुरा बिल्कुल गलत हो।

पाकिस्तान, इमरान खान र निर्वाचन

 पाकिस्तानमा बिहीबार सम्पन्न राष्ट्रिय सभाको निर्वाचन मतपरिणाम लगभग आइसकेको छ।

अलजजिराका अनुसार कुल २६५ सिटमध्ये अब ९ सिटको मात्र परिणाम आउन बाँकी छ।

यो निर्वाचन हुँदै गर्दा पूर्वप्रधानमन्त्री तथा पाकिस्तान तेहरिक-इ-इन्साफ (पिटिआई) पार्टीका अध्यक्ष समेत रहेका इमरान खान जेलमा छन्।

पिटिआईलाई पहिलेको चुनाव चिह्न नदिइएपछि इमरान खानका समर्थकहरूले यसपालि स्वतन्त्र उम्मेदवारी दिएका छन्।

पाकिस्तानको राजनीति, निर्वाचन र त्यहाँ हुने कुनै पनि उतार-चढाव बुझ्न यसका केही अवस्थालाई बुझ्नुपर्ने हुन्छ।

पुराना बेइमान, नयाँ अनभिज्ञ

गएको वर्ष जुन महिनामा स्वतन्त्र पार्टीका बारेमा ब्लग लेखेको रहेछु । रवि लामिछानेले राजनीतिक पार्टी खोल्लान् र त्यसका बारेमा गन्थन्-मन्थन् गर्नुपर्ला भनेर २-३ वर्षअघिसम्म सोच्न पनि सकिन्थेन, जुन आज यथार्थ भएको छ । आफैँलाई पनि विश्वास लाग्दैन कि म यही विषयमा दोस्रो पटक ब्लग लेख्दैछु ।

मलाई थाह छ यो मेरो बेबकुफी हो -सानो सन्तोषको कुरा के भने बेबकुफी स्वयंमा अपराध होइन ।

रमिताको कहिलै कमी नहुने देशमा पाँच-सात वर्ष पहिले निकै ठूलो रमिता भयो । एकजना अमेरिकावासी नेपाली पूर्व-पत्रकारले अनवरत २४ घण्टा अन्तर्वार्ता लिएर गिनिज बुकमा नाम लेखाउने भए । उनका लागि विशेष स्टुडियो बन्यो । स्टुडियोको भित्तामा ब्यानर थियो –“बुद्ध वज बर्न इन नेपाल !” यो म्याराथन इन्टर्भ्यूको महारमितामा नेपालका गन्यमान्य छोटेमोटेदेखि बडेसम्मका गन्यमान्यको लाइन लाग्यो । अनवरत अन्तर्वार्ता सम्पन्न भयो । गिनिजमा सम्भववत नाम लेखियो र बुद्ध नेपालमा जन्मेको कुरा भारतले चाल पनि पायो ।