Friday, August 30, 2013

संविधानसभाभन्दा स्थानीय निर्वाचन

'लोकतन्त्रको संस्थागत विकासका लागि नेपालमा आवश्यक वातावरण छैन' भनेर तर्क गर्नेहरूका लागि एउटा सशक्त जवाफ हुनसक्छ जनप्रतिनिधिमूलक स्थानीय सरकार र स्थानीय स्वायत्त शासनका क्षेत्रमा नेपालले विगतमा हासिल गरेको उपलब्धि ।

Monday, August 26, 2013

विधिको शासन कि व्यक्तिको चमत्कार ?

जब समाज वा राष्ट्रलाई सङ्कटले घेरेको हुन्छ र आममानिसमा नैराश्यता व्याप्त हुन्छ त्यसबेला मानिसहरूले चमत्कारिक नेताको प्रतिक्षा गर्छन् । यस्तो नेता जसले मुलुकलाई सबै सङ्कटबाट मुक्त गराउन सकोस्; जोसँग अँध्यारो सुरुङ्गको पल्लो छेउमा रहेको उज्यालो देख्ने साहस र क्षमता दुबै होस्; जोसँग बल होस्, बुद्धि होस् र विवेक पनि होस् ।

Thursday, August 22, 2013

संघीयताको सकस

जर्मन उपन्यासकार फ्रान्ज काफ्काको 'द मेटामर्फसिस' भन्ने उपन्यासमा मूल पात्र (ग्रेगर साम्सा) एक रात सुतिरहेकै ठाउँमा अचानक किरोमा रूपान्तरित हुन्छ । उपन्यासमा काफ्काले किरोमा रूपान्तरित भएपछि ग्रेगरले अरूलाई हेर्ने दृष्टिकोण र उसका परिवारका अन्य सदस्यले ग्रेगरसँग गर्ने व्यवहारको रोचक वर्णन गरेका छन् ।

Sunday, August 18, 2013

महराको चर्च प्रकरण र धर्मनिरपेक्षताको प्रश्न

समाचार घटनाका विवरण मात्र हैनन् । पत्रकारिताका अध्येताहरूले यसलाई अझ राम्ररी वर्णन गर्न सक्लान् । मेरो सामान्य बुझाइमा समाचारभित्र राजनीति र कवितात्मता (अङ्ग्रेजीमा भनिने politics and poetics) लुकेका हुन्छन् । लेख्ने, पढ्ने र विश्लेषण गर्नेले हरेक समाचारलाई निश्चित र फरकफरक ढङ्गले बुझेका हुन्छन्  । समाचार स्वयं र तिनले सृजना गर्ने तरङ्गले समाजको सोच वा मानिसकता कस्तो छ र कुन दिशातर्फ उन्मुख छ ? भन्ने बुझ्न निकै सघाउँछन् ।

Tuesday, August 13, 2013

जनमतसंग्रहको विपक्षमा

संविधानसभामार्फत सहभागितमूलक संविधान निर्माणको नेपालको प्रयास अनिश्चित बन्दै जाँदा जनमतसंग्रहको वहस गाढा हुँदै गएको छ । राज्यपुन:संरचना र लोकतन्त्रीकरणका मूल मुद्दा ठानिएका गणतन्त्र, संघीयता र शासकीय स्वरूपका विषयमा ठोस सहमति कायम हुन नसकेकै कारण विगतको संविधानसभा भङ्ग हुनपुगेको र भविष्यमा पनि सहमतिको ठोस संभावना नदेखिएकाले केही वृत्तबाट यि मुद्दाहरूको निर्क्योल गर्न जनमतसंग्रहको माग उठेको देखिन्छ । नागरिक समाज र बुद्धिजीवीहरूको एउटा जमात हालको राजनीतिक गतिरोधको अन्त्यका लागि जनमतसंग्रहका पक्षमा देखिन थालेको छ ।

Tuesday, August 6, 2013

विभेदको डिस्कोर्स बुझ्न खोज्दा

मिशेल फुको: नामका फ्रान्सेली चिन्तक र इतिहासकारले 'डिस्कोर्स*' र शक्तिको गहिरो विश्लेषण गरेका छन् । उनी भन्छन् समकालिन समाजमा हामी डिस्कोर्सबाट घेरिएका छौँ । डिस्कोर्सहरूले 'सत्य'लाई साङ्गोपाङ्गो प्रस्तुत गर्छन् र तिनमाथि एकाधिकार कायम गर्छन् । आममानिस पनि डिस्कोर्सले पेश गरेका सत्यलाई वास्तविक सत्य ठान्छन् । त्यसमा प्रश्न गर्दैनन् । फुकोका विचारमा डिस्कोर्सहरू शक्ति प्रयोगका माध्यम हुन् । यिनीहरूको निर्माण र उपयोग सत्य उजागर गर्नमा भन्दा पनि मानिसहरूलाई उनीहरूको आफ्नो विचार वा चिन्तनबाट विमुख गर्ने अभिप्रायबाट निर्देशित हुन्छन् । 'आधुनिक' भनिने युगमा विज्ञान, यौन, राज्य आदि विषयलाई डिस्कोर्सहरूले एकाङ्की ढङ्गले प्रस्तुत गरेका छन् -जसका कारण सहज वा मौलिक विचार, समलैङ्गिक सम्बन्ध, व्यक्तिगत स्वतन्त्रता आदिको संभावना ओझेलमा परेका छन् । चिन्तक र इतिहासकारका रूपमा फुकोले आफ्नो समग्र ध्यान डिस्कोर्सहरूको चिरफार गर्नमा र  डिस्कोर्सले ओझेल पारिदिएको अर्को सत्य उजागर गर्नमा खर्च गरे ।